Τμήμα Eπικοινωνίας και ΜΜΕ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ "ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ"
Στόχος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Πολιτισμικές και Κινηματογραφικές Σπουδές» είναι η παραγωγή ενός επιστημονικού δυναμικού εξειδικευμένου σε θέματα πολιτισμού, τόσο στη συγχρονική όσο και στη διαχρονική τους διάσταση. Ο κινηματογράφος, οι εικαστικές και οι παραστατικές τέχνες, το θέατρο, η λογοτεχνία, η πόλη, ζητήματα φύλου, κ.ά., προσεγγίζονται αυτοτελώς, αλλά και με στόχο να αναδειχθούν οι πολλαπλές μεταξύ τους συνάφειες. Το εργαστήριο Οπτικοακουστικών μέσων, καθώς και το εργαστήριο Τεχνών και Πολιτιστικής διαχείρισης υποστηρίζουν τα μαθήματα προσφέροντας στις φοιτήτριες και στους φοιτητές την απαραίτητη τεχνική κατάρτιση για κινηματογραφικές, θεατρικές, δημοσιογραφικές εφαρμογές.
Πρόγραμμα ακαδημαϊκού έτους 2022-23
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ
1) Υποχρεωτικό μάθημα:
Εισαγωγή στις Πολιτισμικές και Κινηματογραφικές Σπουδές
Διδάσκουσες: Αφροδίτη Νικολαΐδου, Ελένη Τζουμάκα
Περιγραφή μαθήματος
Το υποχρεωτικό μάθημα Κινηματογραφικές και Πολιτισμικές Σπουδές έχει στόχο να εισαγάγει τις/τους φοιτήτριες/τές στις βασικές θεωρίες, μεθοδολογίες και ερμηνευτικά πλαίσια του εν λόγω πεδίου.
Ο κινηματογράφος, μέσο που γεννήθηκε στην ακμή της νεωτερικότητας, δεν μπορεί παρά να εξετάζεται τόσο στη συγχρονία όσο και στη διαχρονία του, μέσα από τη σχέση εικόνας και πλαισίου παραγωγής της, σημαίνοντος και σημαινομένου, εικόνας, θεατή και δημιουργού. Είναι ταυτόχρονα τέχνη, κείμενο, τεχνολογία, ιδεολογικός μηχανισμός, τεκμήριο ιστορίας και πολιτισμού. Ανήκει στην ευρύτερη σφαίρα της πολιτισμικής παραγωγής και ταυτόχρονα, μέσα από την τελεστική του δύναμη, δημιουργεί κοινότητες θεατών και επηρεάζει το κοινωνικό φαντασιακό. Ως εκ τούτου, το διεπιστημονικό πεδίο των πολιτισμικών σπουδών εμπλουτίζει και ανανεώνει τις κινηματογραφικές σπουδές, σε αντίθεση με θεωρίες που προσπαθούσαν να τις περιχαρακώσουν ως σπουδές μελέτης της ιδιαιτερότητας του μέσου.
Το μάθημα επομένως θα διαρθρωθεί πάνω στον διάλογο που προκύπτει από τα βασικά κείμενα εδραίωσης των κινηματογραφικών και των πολιτισμικών σπουδών.
Εξετάζοντας κατ’ αρχήν τη φύση της κινούμενης εικόνας, την κινηματογραφική γλώσσα και τεχνική, θα αναρωτηθούμε για τον κινηματογράφο ως τέχνη αλλά και για τη σχέση του κινηματογράφου με την πραγματικότητα. Διαβάζοντας και σχολιάζοντας κείμενα σημαντικών θεωρητικών και δημιουργών του κινηματογράφου μεταξύ των οποίων οι S. Kracauer, A. Bazin, S. Eisenstein, K. Metz, αλλά και οι L. Mulvey, St. Neale, Τ. Elsaesser, D. Bordwell, στοχεύουμε να διατρέξουμε ένα μεγάλο φάσμα όρων και μεθοδολογιών, δίνοντας κάθε ακαδημαϊκή χρονιά έμφαση σε διαφορετικές προσεγγίσεις ανάγνωσης του κινηματογραφικού κειμένου και φαινομένου. Μέσα από την προβολή κινηματογραφικών αποσπασμάτων, θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε τη θεωρία του σοβιετικού μοντάζ, την έννοια του ρεαλισμού, τη θεωρία του δημιουργού, το είδος ως κατηγορία ανάλυσης, την προσέγγιση του φορμαλισμού και νέο-φορμαλισμού, αλλά και να δούμε πώς οι πολιτισμικές σπουδές επηρέασαν την μελέτη των αναπαραστάσεων του φύλου και του έθνους στον κινηματογράφο.
Έτσι, ο δεύτερος άξονας του μαθήματος θα εστιάσει στις πολιτισμικές σπουδές. Οι Πολιτισμικές Σπουδές (Cultural Studies) γεννήθηκαν μέσα από τις έντονες κοινωνικές και ιδεολογικές ζυμώσεις των δεκαετιών του 1960 και 1970 και είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη στροφή του ενδιαφέροντος στις λαϊκές μορφές έκφρασης, η οποία οδήγησε με τη σειρά της σε έναν διευρυμένο ορισμό της κουλτούρας και στην αναγνώρισή της ως δομικό στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών. Θεμελιωτές των Πολιτισμικών Σπουδών θεωρούνται οι R. Williams, E. P. Thompson και R. Hoggart και κομβικό γεγονός η ίδρυση του Κέντρου για τις Σύγχρονες Πολιτισμικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Birmingham, το οποίο ανέδειξε και άλλες ηγετικές μορφές όπως ο S. Hall. Οι Πολιτισμικές Σπουδές ενσωμάτωσαν σταδιακά θεωρητικές συμβολές από τον στρουκτουραλισμό και τον μεταστρουκτουραλισμό, τις νεομαρξιστικές προσεγγίσεις, τη Σχολή της Φρανκφούρτης κ.ά., ενώ σημαντική επιρροή άσκησαν στοχαστές όπως οι Gramsci, Lukacs, Althusser, Barthes, Foucault, Benjamin κ.ά. Οι φεμινιστικές σπουδές, οι σπουδές φύλου και οι μετα-αποικιακές σπουδές συμμερίζονται και διευρύνουν τις αναζητήσεις των πολιτισμικών σπουδών.
Στο πλαίσιο των μαθημάτων, μέσα από θεωρητικά κείμενα και παραδείγματα, θα προσεγγίσουμε έννοιες-κλειδιά για τις πολιτισμικές σπουδές όπως αυτές της κουλτούρας, της ιδεολογίας-ηγεμονίας, της ταυτότητας/ετερότητας, αλλά και μεθόδους ανάλυσης κειμένου, καθώς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους βρίσκονται οι διαδικασίες παραγωγής και πρόσληψης του νοήματος αλλά και οι σχέσεις εξουσίας που αποτυπώνονται ή λανθάνουν σε πολιτισμικές πρακτικές και προϊόντα όπως είναι η αρχιτεκτονική και ο κινηματογράφος.
2) Επιλογή δύο από τα τρία ακόλουθα μαθήματα:
Α) Ζητήματα αρχείου και κινηματογραφοφιλίας
Διδάσκουσες: Μαρία Κομνηνού, Ιουλία Μέρμηγκα
Στο μάθημα γίνεται θεωρητική επισκόπηση της έννοιας του αρχείου από την προσέγγιση του Ζακ Ντεριντά, του Μισέλ Φουκώ, της Mary Anne Doane και άλλων και επιχειρείται η σύνδεση με τις έννοιες της χρονικότητας, της μνήμης και της ιστορίας στον κινηματογράφο. Σε ό,τι αφορά την κινηματογραφοφιλία, εξετάζεται η περιοδιολόγησή της και η διασύνδεσή της με τις κινηματογραφικές πρωτοπορίες του μεσοπόλεμου, με την αισθητική και την πολιτική των μεταπολεμικών κινηματογραφικών ρευμάτων και τον κινηματογράφο του δημιουργού, καθώς και διερευνάται ο ρόλος της στο νέο ψηφιακό περιβάλλον με την επικράτηση υπηρεσιών streaming.
Μελετώντας in situ την Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το νέο Μουσείο Κινηματογράφου, πρώτον, γίνεται εισαγωγή στην έννοια της αρχαιολογίας του κινηματογράφου, στις διατομές τεχνολογίας, επιστήμης και δημοφιλών θεαμάτων. Δεύτερον, στο πλαίσιο της αποκατάστασης και ψηφιοποίησης σημαντικών ταινιών του πρώιμου αλλά και του νεότερου ελληνικού κινηματογράφου από την Ταινιοθήκη, όπως για παράδειγμα της πρώτης άδουσας και ηχητικής ταινίας Οι απάχηδες των Αθηνών (1930) του Δημήτρη Γαζιάδη και της ταινίας Πρόσωπο με πρόσωπο (1966) του Ροβήρου Μανθούλη, συζητείται ο ρόλος και η συνεργασία των αρχείων για την καλλιέργεια της κινηματογραφοφιλίας στη νέα ψηφιακή εποχή.
Συνολικά, το μάθημα αποσκοπεί στη θεωρητική και πολιτισμική διερεύνηση της προβληματικής των αρχείων ως θεματοφυλάκων της μνήμης, ως ψηφιακών βάσεων δεδομένων, ως μουσείων και ως χώρων για την ανάπτυξη μιας νέας κινηματογραφοφιλίας.
Β) Όψεις του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου. Πολιτισμικές προσεγγίσεις
Διδάσκουσες: Ιωάννα Αθανασάτου, Δέσποινα Χρονάκη
Το μάθημα αποσκοπεί στην εξοικείωση των φοιτητριώ και φοιτητών με διαφορετικές επιστημολογικές προσεγγίσεις στη μελέτη του δημόσιου και του ιδιωτικού στο πλαίσιο των Σπουδών Μέσων (Media Studies), των Πολιτισμικών Σπουδών (British Cultural Studies), Σπουδών Φύλου (Gender Studies) και των Σπουδών Κινηματογράφου (Film Studies). Η ακαδημαϊκή συζήτηση για την κουλτούρα και την πολιτική της φύση (politics of culture) τόσο σε επίπεδο δημόσιας σφαίρας, δημόσιου χώρου (space), δημόσιου βλέμματος, όσο και σε επίπεδο ιδιωτικού (domesticity, privacy) είναι δυναμική και συνεχώς εξελισσόμενη. Οι φοιτήτριες και φοιτητές θα εξοικειωθούν με ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα θεωρητικών προσεγγίσεων μέσα από τη μελέτη περιπτώσεων που έχουν στο επίκεντρό τους συζητήσεις για τη δημοφιλή κουλτούρα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, το σώμα και τη σωματικότητα (corporeality), την ηλικία (ageing) και την παιδική ηλικία.
Ενδεικτικές θεματικές: «Έμφυλα στερεότυπα στον ελληνικό δημοφιλή Κινηματογράφο», «Ταυτότητες φύλου και μεταπολίτευση», «Αναπαράσταση και πρόσκληψη στην ψυχαγωγία: η πολιτική φύση της πρωινής εκπομπής», «Η κοινωνική κατασκευή της queer ταυτότητας».
Γ) Ο Κινηματογράφος της παρατήρησης Ι
Διδάσκων: Γιώργος Κραββαρίτης
Περιγραφή μαθήματος
Το μάθημα θα προσφέρει μια πρακτική εισαγωγή στον Κινηματογράφο της Παρατήρησης. Οι δημιουργοί αυτού του είδους του ντοκιμαντέρ κινηματογραφούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, εστιάζοντας στους ανθρώπους και στις καθημερινές ιστορίες τους. Εμπνέονται, μεταξύ άλλων, από τα έργα του Robert Flaherty, του Ιταλικού Νεορεαλισμού, του Jean Rouch, του Direct Cinema, του Cinema Verité, της Nouvelle Vague και του εθνογραφικού κινηματογράφου. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος, μέσα από διαλέξεις, εβδομαδιαίες ασκήσεις και προβολές ταινιών, θα μελετήσουμε αναλυτικά τη μεθοδολογία, το ύφος και την αφήγηση αυτού του τρόπου. Παράλληλα, θα αναφερθούμε πρακτικά στα τεχνικά ζητήματα που σχετίζονται με τη χρήση της κάμερας, το γύρισμα και τη λειτουργία των προγραμμάτων μοντάζ.
ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ
Τρία υποχρεωτικά μαθήματα:
1) Ο Κινηματογράφος της Παρατήρησης ΙΙ
Διδάσκουσα: Εύα Στεφανή
Περιγραφή μαθήματος
Ο «Κινηματογράφος της παρατήρησης ΙΙ» αποτελεί τη συνέχεια του αντίστοιχου μαθήματος του Α' εξαμήνου. Στόχος μας είναι η εμβάθυνση σε μεθόδους που αναπτύχθηκαν στο Α' εξάμηνο, όπως η επιτόπια έρευνα και η συμμετοχική παρατήρηση. Οι φοιτητές/ήτριες καλούνται να ολοκληρώσουν μία ταινία ντοκιμαντέρ μικρού μήκους ακολουθώντας την τεχνογνωσία και την σε βάθος μελέτη της προσέγγισης του Κινηματογράφου της Παρατήρησης. Το μάθημα θα πλαισιώνεται θεωρητικά από σύγχρονες προσεγγίσεις στον χώρο της Οπτικής Ανθρωπολογίας και του Ντοκιμαντέρ ενώ θα εστιάσουμε ιδιαίτερα στη αυτοαναφορικό ντοκιμαντέρ και στο docudiary. Εκτός από τις προβολές σύγχρονων ντοκιμαντέρ, θα έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε Έλληνες σκηνοθέτες που ασχολούνται με το είδος, οι οποίοι/ες θα μας μιλήσουν για το έργο τους.
2) Ζητήματα καλλιτεχνικής δημιουργίας
Διδάσκουσα: Ευαγγελία Διαμαντοπούλου
Περιγραφή μαθήματος
Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η προσωπογραφία ως μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας και ως προς την σχέση της με την έννοια της ταυτότητας. Προς αυτή την κατεύθυνση, θα διασαφηνιστεί ο όρος «προσωπογραφία» και θα μελετηθούν διαφορετικές εκδοχές της προσωπογραφίας στην Ιστορία της Τέχνης. Θα διερευνηθεί επίσης ο διάλογος της προσωπογραφίας με ταυτοτικά ζητήματα μέσω της ανάλυσης έργων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και με ερμηνευτικά εργαλεία από τις επιστήμες της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας.
Για την ολοκλήρωση του μαθήματος, θα δοθούν προς εκπόνηση εργασίες με θέμα την εμπεριστατωμένη διερεύνηση της καλλιτεχνικής αφήγησης - σκηνοθεσίας σε συγκεκριμένα πεδία. Η εργασία αυτή θα βασίζεται: α. στις παραδόσεις του μαθήματος, β. στις βιβλιογραφικές πηγές και γ. στην εφαρμογή των μεθόδων προσέγγισης της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
3) Ανάλυση λογοτεχνικού κειμένου
Διδάσκουσα: Έλλη Φιλοκύπρου
Περιγραφή μαθήματος
Ο στόχος του μαθήματος είναι διπλός: αφενός να μελετήσουν οι φοιτήτριες και οι φοιτητές σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα, αφετέρου να εφοδιαστούν με τα απαραίτητα εργαλεία για το ξεκλείδωμα της ‘δύσκολης’ μοντέρνας λογοτεχνίας. Η λογοτεχνική γραφή συνιστά θεμελιώδη πράξη επικοινωνίας. Προκειμένου όμως να πραγματωθεί, απαιτείται ο συνδυασμός της με την εξίσου θεμελιώδη πράξη της ανάγνωσης. Η ενεργοποίηση της αναγνώστριας/του αναγνώστη είναι ένα βασικό ζητούμενο του σύγχρονου πολιτισμού. Η ενεργοποίηση αυτή, για να είναι ουσιαστική, δεν μπορεί να σημαίνει την άκριτη υποκειμενική πρόσληψη του έργου. Η προσωπική μας ματιά και η ευαισθησία μας λειτουργούν αληθινά μόνο όταν έχει κατακτηθεί η γνώση του κοινωνικοϊστορικού και ιδεολογικού γίγνεσθαι μέσα στο οποίο έχει παραχθεί το έργο, αλλά και των μεθόδων με τις οποίες μπορεί το έργο να προσεγγιστεί.
Στο φετινό ακαδημαϊκό έτος θα μελετήσουμε την πολύμορφη σχέση της ποίησης με την κοινωνικοϊστορική και την υπαρξιακή περιπέτεια του ανθρώπου του 20ουαιώνα, εστιάζοντας στο έργο πέντε σημαντικών ποιητών. Ο Κ. Γ. Καρυωτάκης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Ρίτσος και ο Τάσος Λειβαδίτης αντιμετωπίζουν, ο καθένας από τη σκοπιά του, και με τον τρόπο του, την περιθωριοποίηση του ατόμου, τη διάρρηξη της συλλογικότητας, το βίωμα του εγκλεισμού, την αίσθηση της ματαιότητας: την έρημη χώρα της εποχής τους και της εποχής μας. Και αναζητούν διεξόδους: την ενεργοποίηση της φαντασίας, τη διερεύνηση του παραλόγου, τη δημιουργία ενός αναπαλλοτρίωτου χωροχρόνου. Διερευνούν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του ποιητικού λόγου, τις νίκες και τις ήττες του· προσπαθούν να διανοίξουν δρόμους επικοινωνίας μέσω της ποίησης, καλώντας μας σε δύσβατες, αχαρτογράφητες διαδρομές, προκειμένου να υποστασιοποιηθούμε.
Μελετώντας τα παραπάνω θέματα, θα επικεντρωθούμε, επίσης, στην εξοικείωση με εκφραστικούς τρόπους της σύγχρονης ποίησης, στην ανίχνευση αφηγηματικών και συμβολικών δομών, καθώς και στον αναστοχασμό γύρω από τη σημασία της ποιητικής πράξης.
Το ΦΕΚ του Κανονισμού του Προγράμματος είναι διαθέσιμο εδώ.
Ο Κανονισμός του Προγράμματος είναι διαθέσιμος εδώ.
